3 maja 1791r. w Polsce została uchwalona konstytucja, której twórcami byli król Stanisław August Poniatowski, Ignacy Potocki i Hugo Kołłątaj. W tym dniu ustawę zasadniczą przeprowadzono na drodze zamachu stanu, dokonanego przez Stronnictwo Narodowe w porozumieniu z królem. W ścisłej tajemnicy trwały przygotowania do uchwały rządowej. Korzystając z faktu,że większość zwolenników frakcji hetmańskiej nie brała udziału w obradach sejmu, zaskoczono opozycję i niezgodnie z regulaminem, bez uprzedniego zapoznania posłów z projektem przystąpiono do debaty. Na sali sejmowej była tylko 1/3 posłów. Podczas debaty król Stanisław August Poniatowski przedstawił prezentację depesz zagranicznych, z których wynikało, że może nastąpić rozbiór Polski i zażądał natychmiastowego uchwalenia ustawy rządowej. Pomimo sprzeciwu posła Jana Suchorzewskiego, izba przyjęła ustawę rządową.
5 maja 1791 roku Ustawę Rządową podpisała deputacja Konstytucyjna, a sejm uznał wszelkie wcześniejsze protesty opozycji za nieważne, cyt.” Ustawa Rządowa była drugą na świecie konstytucją regulującą strukturę organizacyjną państwa oraz prawa i obowiązki obywateli. Formułowała podstawowe normy ustroju Rzeczpospolitej, w duchu reformatorskim. Konstytucja wzmacniała władzę państwową przez zniesienie prawa oporu i wolnej elekcji.” Na podstawie Ustawy Rządowej wprowadzono dziedziczność tronu. Konstytucja 3 maja ograniczała znaczenie sejmików, a równocześnie nadawała mieszczanom nietykalność osobistą oraz prawo nabywania ziemi i możliwość osiągania niższych stopni oficerskich i urzędów. Główne postanowienia konstytucji 3 maja określały religię katolicką jako najważniejszą, przy jednoczesnym zapewnieniu opieki prawnej i wolności innym religiom i wyznaniom. Według konstytucji szlachta miała utrzymać swoje przywileje. Zatwierdzono również prawo o miastach królewskich. Chłopi zostali wzięci pod opiekę prawa, pod warunkiem, że wszelkie układy między dziedzicami a chłopami nie mogły być samowolnie zmieniane. W tym czasie wprowadzono także w całym kraju język polski jako obowiązujący język urzędowy.
Po ustanowieniu konstytucji władze w państwie podzielono na prawodawczą, wykonawcząi sądowniczą. Władzę prawodawczą miał sprawować Sejm, złożony z izby poselskiej i senatu. Władzę wykonawczą miał sprawować król razem ze Strażą Praw tj. radą ministrów, którą sam mianował. Władza wykonawcza odpowiedzialna była przed Sejmem. Natomiast władzę sądowniczą miały sprawować sądy pierwszej instancji, od postanowień których przysługiwała apelacja do trybunałów. Straż Praw , która była zasadniczym organem władzy wykonawczej składała się z króla, prymasa i pięciu ministrów ( policji, spraw wewnętrznych, interesów zagranicznych, wojnyi skarbu) oraz marszałka Sejmu i następcy tronu wybranego przez urzędującego króla.
Król powoływał ministrów wśród najwyższych urzędników państwowych, których Sejm mógł odwołać przez głosowanie nad wotum nieufności. Wszelkie urzędy miały być podporządkowane Straży Praw, która mogła kontaktować się z nimi poprzez wybierane przez Sejm komisje mające charakter ministerstw ( Policji, Wojska, Skarbu i Edukacji Narodowej),natomiast cyt.” Akty królewskie musiały otrzymać kontrasygnatę odpowiedniego ministra”. Po uchwaleniu Konstytucji cyt.” Polska stawała się monarchią konstytucyjną.” W Polsce poparcia konstytucji udzieliły – średnia szlachta i mieszczaństwo. Przeciwko konstytucji wystąpili magnaccy konserwatyści. Liderzy partii magnackiej zwrócili się o pomoc do Rosji.
Cyt.” Ustawa miała być punktem wyjścia do fundamentalnych reform całego kraju, została jednak obalona przez zainspirowaną przez Katarzynę II konfederację targowicką.
Ewa Sadurek
Galeria
